Błękit metylenowy
Cas No.: 61-73-4
Co to jest błękit metylenowy?
Błękit metylenowy (chlorek metylotioniny) kojarzony jest przede wszystkim jako barwnik, mało kto wie natomiast, że związek ten może być wykorzystywany także jako lek. Barwnik to tri-heterocykliczny związek, który w centralnej części cząsteczki zawiera aromatyczny pierścień tiazyny. Związek został zsyntetyzowany w 1800 roku jako substancja, która znalazła zastosowanie w przemyśle tekstylnym – wykorzystywany był do barwienia tkanin. Z czasem odkryto jednak jego właściwości lecznicze, dzięki czemu Światowa Organizacja Zdrowia zaczęła go traktować jako jeden z najbardziej przydatnych medykamentów. Był to pierwszy lek syntetyczny, który znalazł – i do dziś znajduje – zastosowanie u ludzi.
Po raz pierwszy zrobiło się głośno o leczniczym potencjale błękitu metylenowego w 1890 roku, gdy Paul Erlich zaczął wykorzystywać ten preparat w leczeniu malarii. Dzięki licznym badaniom na zwierzętach, naukowiec ten odkrył, że po podaniu błękitu metylenowego następuje bardzo szybka kumulacja tego związku w tkance mózgowej. Fenomen ten określono mianem „magic bullet”.
Podstawowym zastosowaniem błękitu metylenowego było leczenie malarii, podejmowano także próby zastosowania błękitu w terapii takich schorzeń jak schizofrenia, łagodne zaburzenia poznawcze, choroba Alzheimera, a także choroba Parkinsona. Zaburzenia te mają jeden wspólny mianownik, a jest nim nieprawidłowa praca mitochondriów. Od prawidłowego funkcjonowania tych organelli komórkowych zależy także sprawna praca mózgu. Jeśli zatem błękit metylenowy wspomaga działanie mitochondriów, nie dziwi, że obecnie coraz więcej mówi się o aktywności nootropowej tego związku.
Zastosowanie błękitu metylenowego
Błękit metylenowy jest obecnie stosowany w celu leczenia zakażeń dróg moczowych, zatrucia cyjankami, a także jako lek na methemoglobinemię. Nie brakuje badań klinicznych, które wskazują także na inne możliwe zastosowania błękitu metylenowego. Wykazano m. in., że preparat ten podawany osobom doświadczającym ciężkich stanów depresyjnych pozwalał na złagodzenie objawów. Preparat łagodzi ponadto stany lękowe, a także zwiększa odporność organizmu na stres. Badania kliniczne wskazują na zasadność stosowania błękitu nie tylko u pacjentów z depresją. Obiecujące wyniki uzyskano stosując preparat u osób z chorobą afektywną dwubiegunową, a także chorobą Alzheimera.
Związek skutecznie wspomaga pamięć – zarówno krótkotrwałą, jak i długotrwałą. Wykazano, że już jednorazowe zastosowanie błękitu metylenowego pozwala na zwiększenie pamięci krótkotrwałej. Regularne stosowanie preparatu promuje zjawisko konsolidacji pamięci, czyli przekształcenia pamięci krótkotrwałej w długotrwałą. Ułatwia naukę, przetwarzanie informacji i zdobywanie nowej wiedzy. Osoby stosujące preparat zgłaszają przypływ energii i chęci do działania, zredukowane zostaje uczucie zmęczenia i senności.
Błękit metylenowy wykazuje bardzo wszechstronny, korzystny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego. To pozwala go stosować zarówno przez osoby młode, uczące się lub pracujące umysłowo, ale także – przez osoby starsze, dotknięte problemem demencji.
Mechanizm działania
Błękit metylenowy przekracza przez barierę krew-mózg, zatem w bezpośredni sposób oddziałuje na neurony mózgowia. Najważniejszy mechanizm działania błękitu metylenowego sprowadza się do wspomagania pracy mitochondriów, czyli organelli komórkowych odpowiedzialnych za produkowanie energii. Dotyczy to zwłaszcza procesu tzw. oddychania komórkowego. Błękit metylenowy ułatwia transport elektronów, co przyczynia się do wzrostu tempa metabolizmu mózgowego. Zwiększa się ponadto ilość zsyntetyzowanego ATP, czyli związku wysokoenergetycznego.
Chlorek metylotioniny zwiększa zużycie tlenu oraz wychwyt glukozy przez komórki nerwowe. Przekłada się to bezpośrednio na sprawniejsze ich funkcjonowanie. Ponadto może zauważalnie spowalniać procesy starzenia się mózgu. Na tym polega podstawowa różnica między błękitem metylenowym, a innymi nootropami, takimi jak np. Pramiracetam. Większość nootropów oddziałuje na mózg za pośrednictwem neuroprzekaźników i pobudzanych przez nie receptorów. Z kolei błękit metylenowy oddziałuje bezpośrednio na metabolizm neuronów.
Kolejnym mechanizmem działania jest aktywność antyoksydacyjna, czyli zdolność do neutralizowania stresu oksydacyjnego. Dzięki skutecznemu zwalczaniu wolnych rodników, związek ten może chronić komórki nerwowe przed procesami neurodegeneracyjnymi. Ponadto błękit ma zdolność przeciwdziałania uszkodzeniu reperfuzyjnemu w przebiegu niedokrwienia mózgu.
Działanie przeciwdepresyjne błękitu metylenowego wynika z faktu, iż wykazuje on aktywność inhibitora monoaminooksydazy. Ten enzym odpowiada za rozkład cząsteczek serotoniny. Zahamowaniu aktywności monoaminooksydazy towarzyszy utrzymanie optymalnego poziomu serotoniny, co ma kluczowe znaczenie dla podtrzymania dobrego samopoczucia psychicznego. Preparat hamuje także aktywność innego enzymu – acetylocholinesterazy. Tym samym barwnik metylenowy zapobiega rozpadowi cząsteczek acetylocholiny, czyli neuroprzekaźnika wpływającego na procesy nauki, przyswajania informacji i ich przetwarzania, a także zdolności koncentracji.
Błękit metylenowy – dawkowanie
Dawkowanie błękitu metylenowego w przeprowadzonych licznych badaniach klinicznych wahało się od 0,5 do 4 mg/ kg m. c. Zaleca się, aby rozpocząć przyjmowanie preparatu od najniższej dawki, a następnie – jeśli zajdzie taka potrzeba – stopniowe zwiększanie dawki. Czas działania preparatu to około 5 godzin, dlatego warto przyjmować błękit metylenowy dwa razy dziennie. Związek jest rozpuszczalny w wodzie, zatem wystarczy popić go wodą. Nie ma konieczności przyjmowania go razem z posiłkiem.
Referencje:
- Poteet E, Winters A, Yan LJ, Shufelt K, Green KN, Simpkins JW, Wen Y, Yang SH. Neuroprotective actions of methylene blue and its derivatives. PLoS One. 2012;7(10):e48279; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3485214/
- Naylor GJ, Smith AH, Connelly P. A controlled trial of methylene blue in severe depressive illness. Biol Psychiatry. 1987 May;22(5):657-9; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3555627/
- Oz M, Lorke DE, Petroianu GA. Methylene blue and Alzheimer’s disease. Biochem Pharmacol. 2009 Oct 15;78(8):927-32; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19433072/
- Alda M, McKinnon M, Blagdon R, Garnham J, MacLellan S, O’Donovan C, Hajek T, Nair C, Dursun S, MacQueen G. Methylene blue treatment for residual symptoms of bipolar disorder: randomised crossover study. Br J Psychiatry. 2017 Jan;210(1):54-60; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27284082/
